Qadın evlənib ərinin evinə yerləşdikdən sonra...

   İslam, ailə fərdləri arasında özünə məxsus ekonomik, iqtisadi və sosial bir tarazlıq qurmuşdur. Qadının əri və uşaqların da atası olan kişi ailənin bütün mailiyyə problemlərini, xərclərini tək olaraq boynuna götürmüşdür. Bu səbəblə də özünə uşaqların təhsili, tərbiyəsi və ailədə olan nizam-intizam qaydaları mövzusunda bəzi idarə etmə səlahiyyətləri verilməklə yanaşı, bacılarına görə mirasdan alacağı pay artırılmış, bununla da ona ekonomik (iqtisadi) güc qazandırılmışdır. Çünki, həyat yoldaşının, uşaqlarının və ailədə yoxsul düşən bəzi yaxın qohumların dolanışığını təmin edən şəxslərin belə bir dəstəyə ehtiyacı olduğu da açıqdır.

Evli olan qadın yaşayış xərclərini öz malı olsa belə ondan istifadə etmək məcburiyyətində deyildir. Ona əri baxmaq məcburiyyətindədir. Qurani Kərimdə belə buyrulur: "..Anaların yeməyi və geyimi öz qüvvəsi dairəsində (uşağın) atasının üzərinə düşür. Heç kəs gücü çatdığından artıq yüklənməz..." (Bəqərə surəsi, 233-cü ayə). "Varlı-karlı olan öz varına görə versin. İmkanı az olan isə Allahın ona verdiyindən versin. Allah heç kəsi Özünün ona verdiyindən artıq xərcləməyə məcbur etməz. Allah hər bir çətinlikdən sonra asanlıq (yoxsulluqdan sonra dövlət) əta edər" (Talaq surəsi, 7). "Onları (boşadığınız, lakin gözləmə müddətləri sona yetməmiş qadınları) imkanınız çatdığı qədər öz yaşadığınız yerdə sakin edin. (Bu qadınları) sıxışdırmaq (evdən çıxıb getməyə məcbur etmək) məqsədilə onlara zərər (əziyyət) verməyə cəhd göstərməyin. Əgər onlar hamilədirlərsə, bari-həmləni yerə qoyana qədər xərclərini verin. (Həmin qadınlar gözləmə müddətləri qurtarandan sonra) sizin üçün uşaq əmizdirirlərsə, onların (süd) haqqını verin (çünki onlar artıq sizin uşaqlarınıza süd verməyə borclu deyillər). Öz aranızda yaxşılıqla (şəriətə müvafiq şəkildə) sazişə gəlin. Əgər (bu məsələdə) çətinliyə düşsəniz (bir-birinizlə razılığa gələ bilməsəniz), onu (uşağı) başqa bir qadın əmizdirə bilər" (Talaq surəsi, 6-cı ayə).

Hədisdə belə buyurulmuşdur: "Həyat yoldaşlarınızın (xanımlarınızın) sizin üstünüzdə öz vəziyyətlərinə görə yeyəcək və geyəcək haqları vardır" (Əbu Davud, İbn Macə, Darimi). Yəni siz kişilər öz həyat yoldaşınızı geyindirməli, yedirməli, dolandırmalısınız. Öz zövcələrini dolandırmaq kişilərə aid edilmişdir.

Bu o deməkdir ki, qadın evlənib ərinin evinə yerləşdikdən sonra bütün yeyəcəyi, içəcəyi, geyəcəyi, oturacağı, yatacağı, bütün ev xərclərinin hamısı ərə aiddir. Bütün bunlar da israf etmədən, paxıllıq etmədən, həyat yoldaşlaırnın da sosial səviyyələri də diqqətə alınmalıdır. Geyim üçün ailənin vəziyyətinə görə və islama uyğun olan örf və adətlər də nəzərə alınır. Bizim adətlərimizdən olan qızların ər evinə gələndə cehiz gətirmələri də islama görə icazəli hesab edilir. Bu köməkləşmək, yardımlaşmaq mənasını verir. Həmçinin qadının bütün fəsillərə uyğun geyimləri də əri tərəfindən təmin olunmalıdır. Əgər əri kasıbdırsa, qadın tərəf varlıdırsa islama görə qız evinin bu məsələlərdə köməyi icazəli hesab edilir. Qadının evdə işlətdiyi ev əşyaları da islama görə əri tərəfindən təmin olunmalıdır. Ancaq bizdə tarixən gözəl adət-ənənə formalaşıb ki, qız özü atası evindən işlətdiyi əşyaları cehiz halında gətirir. Bu məsələdə də orta vəziyyəti saxlamaq vacibdir. Əgər qız tərəfi çox kasıbdırsa və bu qədər ehtiyacları cehiz vasitəsi ilə ödəyə bilmirsə əri bunu özü təmin etməlidir. Bu həm də dinimizdə asanlaşdırılmışdır.

Əri, xanımına içərisində kifayət qədər əşyası olan, pis qonşusu olmayan bir məskən təmin etmək məcburiyyətindədir. Hətta əgər ərinin imkanı varsa öz həyat yoldaşına xidmətçi də tuta bilər.

Uşaqların tələbatlarını da ata qarşılamalıdır. İslam bu barədə ananı yükləməyib. Allah təaala belə buyurur: "Əgər onlar hamilədirlərsə, bari-həmləni yerə qoyana qədər xərclərini verin. (Həmin qadınlar gözləmə müddətləri qurtarandan sonra) sizin üçün uşaq əmizdirirlərsə, onların (süd) haqqını verin (çünki onlar artıq sizin uşaqlarınıza süd verməyə borclu deyillər)" (Talaq surəsi 6). Burada boşanmış bir qadının iddət müddəti bitdikdən sonra öz uşağını əmizdirməsi halında müəyyən məbləğə haqq qazandığı bildirilir. Bu da uşağın dolanışıq xərclərinin ataya aid olduğunu bildirir.

Həzrəti Aişədən (Allah ondan razı olsun) belə dediyi rəvayət olunub: Əbu Süfyanın həyat yoldaşı Ütbənin qızı  Hind Rəsulullahın (ona və ailəsinə salam olsun) hüzuruna girir və: "Ey Allahın elçisi! Əbu Süfyan çox paxıl bir adamdır. Mənim özümə və övladlarıma kifayət edəcək qədər xərclik vermir. Onun malından xəbəri olmadan bizə kifayət edəcək qədər götürsəm mənə günah varmı?" dedi. Peyğəmbər: "Onun malından sənə və uşaqlarına bəs edəcək qədər götürə bilərsən" buyurdu (Buxari, Nəsai, İbn Macə).

Buna görə də bir ata, oğlan övladına həddi-büluğ çağına çatana qədər və ya iş, peşə, məslək sahibi olana qədər, qız uşağına isə yaşı neçə olmasından asılı olmayaraq evlənənə qədər baxmaq məcburiyyətindədir. Qız uşağı işləməyə məcbur edilə bilməz, amma islama uyğun şərtlər daşıyan bir işdə çalışarsa xərclərini öz gəlirlərindən ödəməlidir. Çalışmalıdır ki, kiməsə yük olmasın. Əri ölən və ya boşanan qadın yenidən atasının evinə qayıdarsa, atası öldükdə onun yerinə başqa bir qohumu ona baxmalıdır.

Əkrəm Həsənov (ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru).