Qulun ağasına itaət etdiyi kimi qanunlara itaət etsək,onun sərtliyinə ehtiyac qalmır

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində  qanunlara, inzibati xətalar və  cinayət məcəlləsinin bəzi maddələrinə edilən dəyişikliklər cəzaların sərtləşdirilməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin ağır nəticələrinin qarşısını almaq məqsədilə  tətbiq edilən cəzaların-sanksiyanın artırılması  cəmiyyətdə bir mənalı qarşılanmır.  Məlumat üçün bildirirəm ki, avtonəqliyyat hadisələri ehtiyatsızlığın, özünə güvənmənin ifrat nəticəsidir. Belə hadisələrdə sürücü əməlinin nəticəsini görmür və onu arzulamır. Amma qanun “görməliydi” işarəsini vurğulayır.(!)

Tarixən cəzanın sərtləşdirilməsi həmişə səmərə verməmişdir. Sadəcə dövlət vətəndaşına qarşı törədilən cinayətə görə digər vətəndaşından və yaxud vətəndaşlığı olmayan şəxsdən qanun həddində qisas  almalıdır. Məsələyə bu konteksdən - hüquqi məntiqdən yanaşmaq lazımdır.  Sosial ədalət də belə bərpa olunur və ictimai şüurda deformasiyanın yaranmasına imkan yaranmır. Lakin, dövlət, qanunlarının tələbi çərçivəsində  “qisas ala” bilməyəndə  cinayətin qurbanına qisas almaq “hüququ” verilir. Bu, baş verməsin deyə  cəzalar zamanın  mühitinə və ictimai  ovqatın sifarişinə uyğun dəyişilməli, sərtləşməli və yaxud da, bəzən  ləğv edilməlidir. (CM-də  bəzi maddələrin çıxarılması buna misal ola bilər.)Ümumiyyətlə inkişaf etməkdə olan cəmiyyətin cinayətdən doymuş həddi heç vaxt olmamışdır,yəqin ki,heç olmayacaq da.

  Cəzanı 8 və yaxud 8 ili 10 il həddinə  çatdırmaq, inzibati tənbeh kimi cərimələrin artırılması cəzanın sərtliyi kimi qəbul edilə bilməz. İctimai rəydə bəzən  “Cərimələr çox artırılıb, ödəməyə imkan yoxdur”  fikirlərinin cavabı da var: “Həddini aşma və cəriməyə də məruz qalma”  və yaxud, “cinayət törətmə, cəzaya da məhkum olma” və s.

Formula belədir ki,  cinayət törədən,  xətalara yol verən  subyektlər obyektiv cəzalarını almalıdırlar. Əks təqdirdə sosial ədalət bərpa olunma əvəzinə,  dəfn oluna bilər. Azadlıqdan məhrum etmə yerlərində  cinayətkarlar islah olunurlarmı?Bu başqa mövzudur.

Hündür mərtəbəli binaların qaranlıq pilləkənlərində və yaxud ictimai yerlərdə vətəndaşlara qarşı şüurlu şəkildə, qəsdən törədilən ağır cinayətlərə  görə niyə 13 il (15 il) azadlıqdan  məhrum etmə cəzası tətbiq edilməlidir? Ümumiyyətlə əgər qatil, qəsdən ağır, xüsusilə ağır cinayətlər törədərkən vəhşi kimi davranırsa,  xüsusi amansızlığa yol verirsə, öncədən belə cinayətlərə  hazırlıq görürsə  niyə ona rəhm olunmalıdır? Məntiq yox!- deyir.  Qatilin  (cinayətkarların) yanaşması ilə  bölüşsək “bir qələt edib” anlamına gəlsək, bu küfrlük olar. Axı, qəsdən adam  öldürmə necə “qələt” sayıla bilər?  Zərərçəkmişin  əzab və iztirablarını, sarsıntılarını, ömürlük mənəvi şikəstliyini  nə üçün qatilin özü və yaxud yaxınları çəkməməlidir? Ağır cinayətə görə ağır cəza, xüsusilə ağır cinayətlərə ğörə isə müstəsna cəza layiq və labüddür.

Yəni, ölüm hökmünün tətbiqini zaman diqtə edir. Bax, cəzanın  sərtliyi budur. Belə olarsa tətbiq edilən cəzanın  profilaktik və xəbərdarlıq təsirini də görmək olar.

Mən,  Avropanın yedəyində getməyinin əleyhinəyəm. Avropa SSRİ-dən ayrılan dövlətlərə öz “konvensiyalarını” sırımaqla, bu ölkələridə idarəçiliyin, dini, siyasi,   milli ideologiyanın, təhsil sisteminin zamanla ayaqlaşa bilməməsi və insan hüquqlarının pozulması fikrini zorən təsdiqləmiş olur. Belə olanda bütün sahələrdə addımlar onların  dediyi ilə atılır. Konvensiyaları tanıdıqdan sonra isə, artıq ona əməl etmək vəzifəsi gündəmə gəlir.

Azərbaycan Respiblikasının  konstitutsiyasında  “ölüm hökmünün” hansı hallarda tətbiq  oluna biləcəyinə aydınlıq gətirilir.

Şəxsiyyət, dövlətçilik və konstitutsiya quruluşunun  əleyhinə törədilən ictimai  təhlükəli əməllərə görə  yüksək cəza tədbiri tətbiq edilə bilər.

Deməli,ölüm hökmü ləğv  olunmayıb, sadəcə icrasına müvəqqəti məhdudiyyət qoyulub. 

 Klassik  Rus ədəbiyyatının  dahilərindən olan Anton Pavloviç Çexovun  “Mərc” adlı kiçik əsərinin mahiyyətini oxucuların diqqətinə çatdırmaq yerinə düşərdi.  Qoca bank işçisinin evindəJurnalistlərin və ziyalıların  toplaşdığı bir gecədə “ölüm” hökmünə münasibət bildirilir. Bir qismi  “qalmalıdır”,  digər hissəsi “azadlıqdan məhrum etmə ölümə bərabərdir”,  az qismi isə “Allahın yaratdığına qıymaq olmaz”- fikirləri səsləndirilir. Ev sahibi qoca bank işçisi əsəbi halda: Ölüm hökmü, ömürlük  və ya 15 il azadlıqdam məhrum etmə  cəzasından yaxşıdır. “Ölüm”  icra olunmaqla  həyacan artıq aradan qalxır. Amma,  azadlıqdan məhrum etmə müddəti ərzində hər gün gərgin anları yaşamalı olursan.”- mülahizələrini diqqətə çatdırır.

“Ölüm cəzası qalsın” deyənlərin əleyhinə olan  gənc  hüquqşünas isə bununla razılaşmır.  Ölüm hökmünün tərəfdarı olan bank işçisi ömürlük  və yaxud uzun müddət azadlıqdan məhrum olunmuş şəxsin  həbs düşərgələrində 5 ildən artıq səbr edə biləcəyini  mümkünsüz hesab edir. Gənc hüquqşünas isə;  “5 il yox ,15 il də qala bilərəm. Hər halda bilirsən ki,  yaşayırsan və həyat var.”- deyə cavab verir... Bank işçisi gənc hüquqşünasla 2 milyon rubla mərcə gedir.  Şərtə görə hüquqşünas  15 il onun həyətindəki  bircə kiçik pəncərəsi olan  və hər cürə xidmət göstərilən otaqda 15 il qalmalıydı, heç kimlə görüşə icazə verilmirdi, məktub və qəzet almaq, insan səsi eşitməkdən  belə məhrum olunurdu. İstəyini kiçik pəncərədən yazılı şəkildə  həyata keçirə  bilərdi.Qeyd olunanlar müqavilənin şərtlərinə daxil edilmişdi və hər iki tərəf bununla razılaşmışdı.

Hüquqşünas 15 ildən sonra, azad olunan kimi həmin məbləğə  sahib olurdu.  Müqavilədə qəribə bir fikir də diqqəti çəkirdi. Müdddətin sona çatmasına  2 dəqiqə qalmış belə  tərəf tab gətirməyib azadlığa çıxmağa  cəhd edərsə və yaxud müqavilə şərtlərini pozarsa   məbləğdən məhrum olunur.  Lakin hüquqşünas azadlığa qovuşmağa 5 saat qalmış  şərti pozur,səbəbini kiçik məktubunda göstərir və  saxlanıldığı yerdən qaçmağa məcbur olur...

Mən həqiqi azadlıqdan məhrum etməni belə təsəvvür edirəm.

Avropanın müdaxiləsindən sonra penitensiar xidmətinin vəziyyətini tənzimləyən məcəllə az qala  turizm haqqında beynəlxalq normalar səviyyəsinə çatsın. Təbii,Allah verən cana kimsə qıya biməz!Amma bir Rəbb kəlamını xatırlatmaq da yernə düşərdi:”QİSASDA SİZİN ÜÇÜN HƏYAT VAR!..”Deməli,islam qatildən qisas almağını bir növ təşviq edir.Əlbəttə ,bundan vaz keçənlərin mükafatını isə Rəbbimiz də verər.

Avropalıların hər yerdə öz maraqları var, dostları yoxdur. Vaxtilə Almaniyanın qoca kansleri  Adenauer demişdi:Avropa yalnız avropalıların mənzil- qərargahına çevrilməlidir...” Şərhə ehtiyac yoxdur.  Romanın, Afinanın   əyyaş tarixlərini yada salsaq kifayətdir.  Bakıda kişilərin “şortidə”  gəzməsini də “dəb kimi” Avropa bizə hədiyyə edib.

Ona görə də cəzanın mərhəmət və humanistliyi  onun həqiqi mənada sərt və obyektivliyində, habelə onun sözsüz icrasındadır.

Sadəcə qanunlardan  çəkinsək, qulun ağasından qorxduğu kimi qanunlardan qorxsaq, ağasına itaət etdiyi kimi ona itaət etsək cəzanın sərtliyinə də ehtiyac qalmaz.

Qeyd etdiklərim subyektiv fikirlərim idi.