QƏHRƏMAN DİLİMİZ

Dil – ruhaniliyin (insaniliyin) ifadəsidir, bu səbəbdən də o, zamandan, gerçəklikdən, quruluşdan üstündür. Əgər dil ictimai hadisə olsaydı, çoxsaylı quruluşlarla birgə dilimiz də ölüb gedərdi. Hər bir xalq öz adıyla bağlı olan dilin yaradıcısı, yaşadıcısı, qoruyucusudur. 

***

Dil – hər bir xalqın müəyyənliyi, özünəməxsusluğudur. Dünyada gərginliklərin artdığı bir çağda xalqların, dövlətlərin dil qoruyuculuğu məsələsində daha da bərkidiyi göz önündədir. Dil uğrunda savaş əslində ulusal müəyyənlik uğrunda savaşdır.

Hər bir xalqın dili o xalqın təfəkkürünü, səviyyəsini göstərir. Ən əski çağdan bəri, yəni xalqın ilkin inancları yarandığı çağlarda dilin imkan verdiyi səviyyədə həmin özəlliklər yaşayıb, sonradan yetkinləşib, bugünümüzə gəlib çıxıb. Dil özündə tarixi çox gözəl ifadə edir, yaşadır.

Qəhrəmandır dilimiz, ona görə ki, biz bir xalq olaraq sarsıldığımız, hətta özümüzdən ayrıldığımız çağlarda belə o, ruhumuzu ölməyə qoymayıb, kamil şəkildə qoruya bilib.

***

Heç bir dil özünə qapanıb qalmır. Onun başqa dillərlə əlaqəsi, təbii ünsiyyəti olur. Dillər bir-birindən sözlər alırlar. Tarixin çox dönəmlərində xalqların bir-birini işğal etməsi həm də bir dilin başqa dili işğal etməsinə gətirib çıxarıb.

Tarixən türk qılıncının gücünü dadmış çinlilərin dilində bu gün türk sözlərimizin sayı azdır. Türklər anadangəlmə yaradıcılıq, bənzərsizlik keyfiyyətlərinə malik olduqları dərəcədə həm də təəssüf ki, arxayınlaşıblar. Dilimizi gərəyincə qorumamışıq. Bu arxayınçılıq indi də bizdə qalmaqdadır.

***

Dili qorumaq – milləti qorumaq, eləcə də dövlətçiliyi təsdiq etməkdir. Bu gün ədəbi dilə sayğı məsələsində hələ də məsuliyyətimiz tam deyil. Bu, hər şeydən qabaq aydınlarımızdan ana dilimizin tələbinə uyğun səviyyədə köklənməyi tələb edir. Yoxsa bundan sonra dilimizə daxil olacaq çoxsaylı yeni terminlərin qarşısında yenə də "ağ bayraq" qaldıracağıq – gerçəklik budur!

Ona görə də dialektlərimizdə olan, bölgələrdə işlədilən sözlərin ümumişlək olmağa gərəklilərini seçərək onların özgə sözlərin qarşılığında işlədilməsinə çalışmalıyıq. Bu gün ucqar kəndlərimizdə "dialekt" adıyla işlədilən türkcəmizdəki bir çox sözlərin varlığı əslində o bölgələrə "mədəni inqilabın" gedib çıxmaması ilə bağlıdır. Bunun yaxşı cəhəti ondadır ki, oralarda türkcəmiz yad sözlərə yenilməyib.

***

Bu gün demək olar, Azərbaycanda söz yaradıcılığı ilə məşğul olan yoxdur. Təəssüf ki, sovet dönəmindən indiyə kimi dilimizdə barmaqla sayılası qədər söz yaranıb. Bu gün Azərbaycan dilçiləri söz yaratmaq məsələsini yenə də şair və yazıçıların üzərinə atırlar. XX yüzildə şair-yazıçılarımız tərəfindən çox az söz yaradılıb. Bu, onu göstərir ki, söz yaratmaq ayrıca bir hadisə kimi mütəxəssislər tərəfindən olmalıdır. "Dədə Qorqud dastanları"nda söz yaradıcılığı, əslində milli ruh qoruyuculuğu ilahi bir səviyyədə ənənələşib. Bu anlamda Azərbaycana indi aşırı təsir edən elmi-texniki inkişaf dönəmində yeni gələn termin və sözlərə qarşı mümkün qədər "çəpər çəkilməli", onların qarşılığının tapılmasına çalışmalıyıq. Başqa bir fəlakətli hal isə Azərbaycanın şəxs adlarının çoxusunun özgə dillərdəki adlardan ibarət olmasıdır.

***

Yazar xalqını umacaqsız sevdiyi, ona ruhən qovuşduğu dərəcədə gözəl əsərlər yarada bilər. Yazar ruhlu, inamlıdırsa, əsəri də gözəl olacaq. 
Yazıçının yaradıcı müstəqilliyi mənsub olduğu xalqdan asılı olmalı, o, xalq qarşısında məsuliyyətini unutmamalıdır.

***

Yazarlarımız bacardıqca ana dilimizdə yeni sözlər yaratmalıdırlar. 
Öz dilinin təəssübünü çəkməyən yazıçı mahiyyətcə antimillidir.
Özünü Azərbaycan yazıçısı, şairi sayan kimsə türkcəmizi incəliklərinə kimi bilməlidir. Bunun bir yolu da folklora dərindən yiyələnməkdir. Çünki xalqın folklor dili qədər duru, anlaşıqlı dili yoxdur.

***

Hər kəsin ana dili (buna “doğma dil”, “milli dil” də deyə bilərik) – mənsub olduğu millətin dilidir. Mənsub olduğu millətin dilindən başqa insanın düşündüyü, daxili nitqini qurduğu, ünsiyyət yaratdığı dili ana dili saymaq yanlışdır. Dünyada ana dilinə belə yanaşanlar da çoxalmaqdadır.

Belə olduqda qəribə durum yaranır: əgər bir adam üç-beş dil bilirsə və indiki işgüzar dünyada hamısını eyni səviyyədə işlədirsə, onda həmin şəxsin üç-beş ana dili olduğunu qəbul etməliyik.

Ana dili isə birdir. Çünki adamın bir anası (atası, milləti) olur. 
Ana dili – milli dildir, şəxsin mənsub olduğu millətin dilidir. 

***

Gələcəkdə yığcam janrlara gərəklik artacaq. Bu mənada çağdaş yazarlar Mütləqə İnam Ocağın yaratdığı milli fəlsəfədən yararlanmalıdırlar: yığcamlıq, mənalılıq, özünəməxsusluq yaradıcılığın başlıca yönü olmalıdır. Dilin və əsərin gözəlliyi yazarın ruhunun gözəlliyindən, gücündən asılıdır.