Cinayətkarlığın anatomiyası

“Qanunlar olmayan cəmiyyətlərdə

cinayətlər də yoxdur”

Son illərdə cinayətkarlıqla mübarizənin təhlilindən məlum olur ki, xüsusi amansızlıqla törədilən faktlar ciddi narahatlıq doğurur. Bəzən soruşurlar: Nədir amansızlıq? Zənnimcə cavabım diqqət çəkər. Amansızlıq zəif şəxsin müəyyən vaxt ərzində yaranmış fürsət və şəraitdən istifadə etməklə (gecənin qaranlığından və yaxud üstündə gəzdirdiyi soyuq silahdan) həmin anda üstünlüyünü təstiq etməkdir.

Cinayətkarlara qarşı şüuraltı qənaətimə görə cinayəti yalnız öz hissləri ilə bacara, iradəsini, nəfsini cilovlaya bilməyən, ləyaqətini başqa üsullarla təsdiqləməyi bacarmayan, başqa - düz yollarla pul qazanmağı özünə sığışdırmayan insanlar törədə bilər. Qeyd etdiyim cəhətləri əldə etmək üçün bilik və qabiliyyətləri yetərli olmur, xarakterləri çatmır.

Cinayətkarlığa gedən yol səbirsizlikdən başlayır. Səbirsizlik, ehtiyac və nəfsinin quluna çevrilməsi anı cinayəti törətməklə təsdiqini tapır. Bu hal, cinayətə meyilli səbirsiz şəxslərin xarakterindən doğur. Onlar da, ləyaqətlərini cəmiyyətə zidd davranışları ilə sübut edirlər. Gələcəkdə əldə edilməli olan, arzusunun gerçəkləşməsi üçün zamanın hələ yetişməməsini gözləməyən belə adamlar ehtiyac duyduğu “sərvəti” məhz həmin “o qaranlıq gecədə, əlindəki bıçaqla” əldə etməsini arzulayır və “həsrətlə” həmin cinayətə doğru gedir... Bu təhlükəli yolda dizləri qorxudan əssə də, nəfsinin, cılız hisslərinin qurbanına çevrilir.

2015 – ci il ərzində 2014 – cü il ilə müqayisədə quldurluq cinayətləri 51 fakt (31,9%), soyğunçuluqlar 97 fakt (40,2%), vətəndaşlardan hədə - qorxu ilə tələb etmə 24 fakt (42,9%) artmışdır. Faktların artımı təkcə sosial faktorlarla bağlamaq düzgün olmazdı. Burada ailə tərbiyəsi, sadaladığım şəxsi keyfiyyətlər rol oynayır. Daha çox təsir edən məhz elə fərdlərə xas spesifik cəhətlərdir. Göründüyü kimi DİN–nin apardığı mübarizə peşəkarlıq və əməliyyat çevikliyinin davamı kimi səmərə vermişdir.

Quldurun, soyğunçuluq edənin, insan alveri ilə məşqul olanın, terroristlərin anatomik quruluşlarına diqqət yetirsək, ümumi – oxşar cəhətlərin – cinayətkarlara xas spesitik cəhətlərin şahidi olarıq.

Bu mənada, Respublika DİN ötən ilin hesabat dövründə cinayətin mütəşəkkil növlərinə qarşı mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi zamanı korrupsiya ilə bağlı 34 fakt çox, insan alverinə qarşı 109 cinayət faktları aşkar edilmiş (+12) habelə 17 nəfərdən ibarət 8 cinayətkar qrup cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmuş, 842 ağır və xususilə ağır cinayətlər törətmiş 2637 nəfəri birləşdirən 923 cinayətkar dəstə zərərsizləşdirilmişdir. Narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi sahəsində 169 nəfərdən ibarət 63 cinayətkar qrup yaxalanmışdır. Bu növ cinayəti törətmiş 2386 nəfər cinayət təqibinə məruz qalmışlar. Sırada əvvəllər məhkum olunmuşların (907 nəfər) və qadınların sayı (33 nəfər) narahatlıq doğurur. Subyektlərin tərkibini təhlil etdikdə hər şey aydın olur. Böyük psixiatr Lombrozonun mülahizələri ilə yanaşsaq belə şəxslərin anatomiyası fikirlərimizi təsdiqləyir. Antropoloji quruluşlarında cəm olunan əlamətlər zəifliyin, acizliyin və iradəsizliyin məhsulu kimi diqqəti cəlb edir.

Bütün bunlara baxmayaraq yenə özümə sual ünvanlayıram: məgər güclülər cinayətə meyl, cəhd etmirlər? Yəni onlar arzuladıqlarını əldə etmək istəmirlər? Müşahidələrim, gördüklərim və mülahizələrim məni belə cavab verməyə vadar edir: -

İradəsi güclü olanlar, istədiklərini vicdanla, təmiz yolla qazanırlar. Belələrini haqq yolundan azdırmaq, ələ almaq mümkün olmur. Ehtiyaclarını ödəyə bilməsələr də, cinayətə meyl etməzlər, dilənməyə razı olarlar, amma abrına qısılıb dilənməzlər, nə varsa ona qane olar, şükür edərlər və s.

Yox əgər özünü güclü adlandıran daha çox istəyirsə deməli, o da, zəifdir, nəfsinin köləsidir. Acgözlüyün özü də zəiflikdən doğur. Səki ilə gedən uşaq dükandakı oyuncaqları anasına aldıra bilməyəndə göz yaşlarını saxlaya bilmir. Yalnız şıltaq, ərköyün və “pozulmuş” uşaqlar bu sayaq hərəkət edərlər. Belə keyfiyyət böyüklərdə cəmlənəndə zəiflik əlamətidir, cəmiyyətin “xərçəngi”dir.

Bəs insanı cinayət törətməyə təhrik edən hansı səbəblərdir? Burada ailədəki tərbiyə və yaxud şəcərənin rolu təsirini göstərə bilirmi? Bilir! Məsələn: Məşhur psixiatr Çezare Lombrozo cinayətkarın şəxsiyyətini diqqətlə öyrənərək belə qənaətə gəlmişdir ki, insanın xarici görünüşü, antropoloji quruluşu – anatomiyası onun hansı cinayətlərə meyilli olmasını biruzə verir. Müşahidə edilən əlamətlər belə şəxslərdə cinayətlərin hansı növünün subyektinə çevrilə biləcəyini müəyyən etmək çətin olmur.

İnsanların cinayət törətməsi heç bir sinifli cəmiyyət üçün yenilik və yaxud möcüzə olmamışdır. Statistikada cinayətlərin və cinayətkarlığın vəziyyəti ilə bağlı (müəyyən dövr ərzində) məlumatın olmaması əlbəttə ki, möcüzə olardı. Bir sıra hüquqşünas müəlliflərin doktrinal mülahizələrinə görə “ictimai təhlükəli əməli törətmiş şəxsin düşüncəsində formalaşan və ictimai əhəmiyyət kəsb edən münasibətlər də cinayət hesab oluna bilər”. Lakin, “cinayətkarcasına düşünmək” qadağan olunmadığına görə kimisə ittiham etmək konstitusion hüquqlara zidd olardı. Fikrimcə, şəxsin cinayət qanunvericiliyi ilə qadağan olunmuş əməli təqsirli olaraq törətməsi cinayət sayıldığına görə sonrakı prosesual addımlar məsuliyyətin labüdlüyünə yonəlməlidir.Paralel olaraq belə hərəkətlərin şüurlarda formalaşmasının qarşısını almaq və düşüncələrdə dəyişikliyə nail olmaq üçün İdeoloji tədbirlərin həyata keçirilməsinə ehtiyac yaranır.

Cinayətin maddi əlamətləri onun ictimai təhlükəliliyində ifadə olunur. İctimai təhlükəlilik əməlin tərkibi elementinə xasdır,onun kriminallaşmasına xidmət edir.Öncədən sübyektin əməlinə olan psixi münasibəti və “səbəbli əlaqə” nəticəni doğurur. Baş verən cinayətləri digər hüquqpozmalardan fərqləndirən əsas cəhət də, məhz əlamət rolunda çıxış edən ictimai təhlükəlilik dərəcəsidir. Mülki və inzibati hüquqpozmalarda konkret şəxslərin hərəkəti cəmiyyət üçün zərərli olsa da, ictimai təhlükəli deyil. Əməlin ictimai təhlükəliliyi həm obyektiv cəhətin əlamətlərini (dəymiş ziyanın ölçüsü və xarakteri və s.) həm də sübyektiv əlamətləri ilə əks olunur, təqsirin formasını cinayət əməlinin motivini, məqsədini və s. ehtiva edir. Qəsdən adam öldürmənin ağırlıq dərəcəsi, ehtiyatsızlıqdan törədilən qətlə görə fərqlidir; qısqanclıqdan adam öldürmənin ictimai təhlükəliliyi xuliqanlıq niyyəti ilə adam öldürmədən azdır və s.

İslam hüququna görə cəmiyyətin və dövlətin təhlükəsizliyi üçün “cinayətkarlıq və cinayətdən” hicrət etmək, onun yarandığı, yetişdiyi (şəraiti) məkan və zamanı özəlləşdirmək mümkün olmadığından, qabaqlayıcı və davamlı xarakterli mübarizə, əmələ görə cəzanın sərtləşdirilməsi önəm kəsb etməli, cəzanın labüdlüyü və fərdiliyi prioritet təşkil etməlidir ki, günahı – təqsiri olan cəzadan yayınmasın, “təqsirə görə məsuliyyət” prinsipi hər bir cəmiyyətdə “Demokl qılıncını” xatırlatsın. Necə deyərlər - “Günahsıza cəza verilməsin, günahkar isə cəzasız qalmasın”.