Narkomaniyanın cəmiyyətdəki fəsadları – Təhlil

Narkomaniya cəmiyyət üçün ağır sosial bəlaya səbəb olan zərərli haldır.  Narkotiklərin qəbulu insanın  bütün orqanlarına-ürək damar, böyrək, qaraciyər,  mədə-bağırsaq sistemlərinə, həyat əhəmiyyətli sistemlərə  ciddi əks təsir göstərir, sonsuzluğa imkan yaradır. Nəticədə insan ömrü 10-15 il qısalır. İnsanda psixi çatışmazlıqlar,  adamsevməzlik, hər şeyə nifrət oyadan, qəmgin, kinli (qəzəbli), qıcıqlandırıcı, şübhəli, mərhəmətsiz - daş ürəkli, yaşamağa həvəsi  olmayan, səbəbsiz vahimə və qorxu müşahidə edilən hallar yaranır. Şəxsiyyətin formalaşmasında  tənəzzülləşmə dövrü baş verir, intellekt sürətlə aşağı düşür, maraqlar primitivləşir, yaddaş zəifləyir, həyata marağ itir, doğmaları və dostları ondan uzaqlaşır - üz döndərir və s.

Narkomanlıq nəslin də inkişafına neqativ təsir edir.  Uşaqlar kəmağıl,  eybəcər və  ciddi psixi qusurlarla doğulurlar. Bütün bunlar zaman keçdikcə  nəsildən-nəsilə   ötürülür. Narkomanlar üçün əxlaq və etik normaları mövcud olmur. Narkomaniyadan asılılıq nəticəsində şəxs özünə, cəmiyyətə və əhatəsində olanlara qarşı  istənilən təhlükəli əməli, narkotik maddələri əldə etmək məqsədilə istənilən cinayəti törətməyə qadirdir.   Bəzən dozanın  dərəcəsindən asılı olaraq  ölüm və yaxud, intihar halları da baş verə bilir.

Narkotik maddələri qəbul edən şəxslərə  adətən  3 əlamət xas olur.

1)    Narkotik maddələr tərkibli preparatlara güclü aludəçilik

2)    Narkotikadan sərxoşluq vəziyyəti

3)    Abstinent sindrom  ( Narkotik vasitələrin  qəbul edilməsindən imtina, özünü saxlama, çəkinmə, pəhriz).

Bəzən bu maddəni bircə dəfə  qəbul etməklə də narkomanlığa qurşanma mümkün olur. Gün ərzində həmin şəxsin şüurunda  bihuşedici vəziyyətlər kök salır. Şəraitin qarşısını almaq və ya onu düzəltmək imkanı isə çətin olur. Bir az “təcrübəli” narkoman qeyd olunan keyfiyyətləri ətrafından gizlədə bilsə də,  naşılar ağlını və hərəkətlərini azdıran halları gizlətmək əvəzinə, onun yedəyində gedir. Belə halları kənardan sezmək çətin olmur.

Abstinent sindrom tibbi termin kimi naxoşluq vəziyyətidir.  Bu, narkomanın birdən    - birə  narkotik vasitələrin qəbulunu dayandırdıqda  baş verir. Vəziyyət isə  yalnız narkotikanı qəbul etdikdən sonra dayanır və  müəyyən andan sonra   yüngülləşir.

Narkotik maddələrin asılılığında olan şəxslər daha çox  danışmağa üstünlük verirlər, işləmək qabiliyyətləri olmur, ətrafdakılara qarşı  narazılıq ,orqanizmdə qıclaşma, fiziki və əqli əməkdən yorulma halları yaranır.

Narkotikadan  sərxoşluq  narkomanlığın  bütün növlərində (xaş-xaşdan hazırlanmış preparatlardan başqa) alkoqolluğu xatırladlr. Amma ağızdan alkoqol qoxusu gəlmir.  Bu da, yalnız narkotikaya xas olan spesifik bir cəhətdir.

Narkomanın bütün növlərinə aid olan: eyforiya, daha doğrusu yüksək əhvalı xoşluq, sakit və məmnunluq hissi ilə yaşamaq kimi ümumisərxoşluq əlamətləri də var. Lakin belə əhval-ruhiyyə qəflətən narazılıq halları ilə dəyişilə bilər. Stabil emosiya, qeyri stabil və ya qeyri əxlaqi əməllə əvəz oluna bilər.

 Narkomana xas cəhətlərdən biri də fəaliyyətində əlaqələrin itməsi, qeyri-dəqiq hərəkətlərə yol verməsi,əl barmaqlarının əsməsi və s.  xarakterik əlamətlərdir. Xəttin (yazı üslubun)  pozulması, yerişində səndirləmə halları, bir tərəfdən digər tərəfə əyilmə, qəfil istiqamətini itirmə, bir mövzudan digərinə  rahat keçmə, ağız boşluğunda köpüklənmə müşahidə oluna bilər. Narkomanın  işığa qarşı reaksiyaları süst və ətalətli (key) olur. Belə vəziyyətdə nəbzin qırıq-qırıq olması, üzün qızarması və ağarması diqqəti cəlb edir.

Bütün hallarda belə şəxslər həkim müayinəsinə məruz qalmalı, narkotik vasitələrin saxlandığı yerlər diqqətlə yoxlanılmalı, mənbə müəyyənləşdirilməli və narkotik maddələrin gətirilmə yollarının müəyyən edilməsi ətrafında təxirəsalınmaz işlər görülməlidir. Tərbiyəvi və maarifləndirici tədbirlərə çox vaxt ayrılmalı, nəzarət gücləndirilməlidir.

Azərbaycan Respublikası cinayət qanunvericiliyi bu cinayətlərlə bağlı cəza tədbirlərini müəyyən edir.Lakin təcrübə narkomanlığın və narkotizmin profilaktikasına daha çox vaxt sərf etməyi diqtə edir.Zənnimcə İnzibati və cinayət hüququ üzrə cəza və tənbeh tədbirlərinin  tətbiqi ilə problemi həll edə bilmək sadəlöhvlük olardı.

Həyata keçirilən tədbirlərin bəhrəsini görmək üçün ilk növbədə səhiyyə orqanları ilə inzibati orqanlar birgə tədbirlər həyata keçirməlidirlər. Məlum haldır ki, narkomanlar müalicə olunduqları xəstəxanalardan  azad olunduqdan sonra dispanserlərdə qediyyatda olsalar da, davranışları həmişə nəzarətdə olmur. Daha çox nəzarət və məsuliyyət valideyinlərin üzərinə düşür.

“2013-cü ilin 6 ayı ərzində Respublika DİO-nun əməkdaşları tərəfindən  narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsindən  400 kq-a yaxın narkotik vasitə götürülmüş, onun 33 kq-ı qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkəyə gətirilərkən aşkar edilmişdir. Narkotiklərlə bağlı cinayətlərə görə 6 ay ərzində 1183 nəfər məsuliyyətə cəlb olunmuşdur. Sırada 1068 nəfəri işləməyən  və təhsil almayan şəxslər təşkil edir.

Təəssüf hissi ilə qey edirəm ki, 32 qadın və 8 nəfər yetkinlik yaşına çatmayanlar da  məsuliyyətə cəlb olunanların  sırasında özünə yer alıb. Bu sitiqamətdə Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin  rezonans doğuran tədbirləri də az olmamışdır. Təkcə 2012-ci il ərzində  milli təhlükəsizlik əməkdaşları  narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi və  qaçaqmalçılıq ilə bağlı 386 kq-dan çox vasitə aşkar edib götürmüş, faktla bağlı 31 cinayət işi başlanmış, 91 nəfər saxlanılmışdır.

İnteraktiv sorğuya cəlb olunanların 70%-i belə qənaətdədirlər ki,  əhalinin narkotikaya meyilli olub-olmamasını çevik öyrənmək və ona reaksiya vermək üçün   “ekspressdiaqnostikaya” üstünlük verilməlidir.Əks təqdirdə yenicə narkomanlığa qurşananların müalicəsi unudular, vətəndaşların həyat və sağlamlıqlarına yönələn müəyyən növ cinayətlərin qarşısını vaxtında almağa imkan darala bilər.

Təcrübə göstərir ki,  narkomanlığın müalicəsi üçün xəstələrdən ciddi iradə tələb edilir. Narkomanların özləri müalicə üçün həkimə nadir hallarda müraciət edirlər. Daha çox narkomanın ailəsi həkimi axtarır və müalicəsi üçün çalışırlar.  Müalicə həm ambulator, həm də stasionar qaydada keçirilə bilər. Müalicə ərəfəsində həkimdə xəstənin bir daha bu bəlaya mübtəla olmaması barədə inam yaranmalıdır. Lakin, həkim narkomanı müalicə edərkən  ilkin mərhələdə ciddi çətinliklərlə üzləşir.Fizioterapiyadan, psixoterapiyadan və bədən tərbiyəsindən  həmişə ehtiyac olduğu qədər istifadə edilmir.

Narkomaniyanın kapitalist ölkələrindəki inkişaf mərhələlərinə də diqqətin yetirilməsini vacib sayıram.

Burjua ideoloqlarının etirafına görə narkomaniya bütün dünya üzrə  mühüm problemə çevrilib. ABŞ və Almaniyada morfinin, heroinin, həşişin qəbulu və satışı geniş yayılmışdır. ABŞ-nın rəsmi statistikasına görə ölkədə 30 mln narkoman qeydiyyatdadır. (Azərbaycanda 26 min)

ABŞ  narkomaniyanın yayılması üzrə mübarizə idarəsinin əməkdaşlarının məlumatına görə son 7 il ərzində  götürülmüş kakainin miqdarı 20 dəfə artmışdır. Məhz bu səbəbdən  ABŞ prezidenti narkomaniyanı ölkə üçün,“kütləvi bədbəxtlik”  adlandırmışdır. Kommersiya qanunları ilə bu bəlanın tənzimlənməsi artıq səmərə vermir. Tələb təklifə ehtiyac yaradır. Amerikada narkomaniya ilə məşğul olanlar Latın Amerikasından gətirilən  narkotiklərlə artıq kifayətlənmirlər, onlar bu maddəni öz yaşadıqları ərazidə (evlərində) istehsal etməyə başlayıblar. Təkcə Koliforniya ştatında sintetik narkotikanın istehsalı ilə bağlı 3 mindən çox laboratoriya aşkar edilmişdir. Sintetik kakain təbiidən 10 dəfə ucuz olduğundan ona maraq da çoxdur. Kənafın da ev şəraitində yetişdirilməsi artımla müşahidə edilir. Narkotik mənşəli bitkinin ev şəraitində  yetişdirilməsi üçün xüsusi lampalardan istifadə olunur. Latın-Amerikan hökumətləri  bu istiqamətdəki mübarizəyə  çoxlu vəsait sərf etsələr də,gözlənilən nəticə hasil olmur. ABŞ-da narkomaniyanın miqyası daralmır, əhalinin 22%-i heç olmasa 1 dəfə narkotikadan istifadə edənlərdir.

Meksikada ötən il (2012-ci ildə) federal polis 17 təyyarə, 16 dəniz kateri,1474 avtomat  və digər qundağlı silah, narkotika istehsal olunan 13 gizli laboratoriyaları aşkar edərək məhv etmişdir.

Rusiya Federasiyasının gömrük xidməti də 30 milyon dollarlıq Avropaya gedən narkotika yükünü müsadirə etmişlər.

Avropa ölkələrində vəziyyət nisbətən  yaxşıdır. Məsələn: Fransada 1 mln  narkoman, BMT-nin  məlumatına görə  isə dünyada 48 mln narkoman  var.(30 mln təkcə ABŞ-dadır.) Bu cinayətlərin ümumsosial baxımından zərəri böyükdür. Müəyyən qrup əmək qabiliyytli insanlar narkoman şəxslərin təsirinə düşür və ictimai sağlamlığa zərər vururlar.

Azadlıqdan məhrum etmə yerlərində cəzasını çəkən narkomanlar da problem yaradır,həm azadlıqdakı cəmiyyət, həm də qapalı rejim üçün  barıt çəlləyi qədər təhlükə mənbəyidirlər. Acı təəssüf doğuran hal ondan ibarətdir ki,  sırada qadınlar və gənclər də var.Belə şəxslərin  tərbiyə olunması prosesi zaman tələb etdiyindən tətbiq edilən  cəzanın məqsədinin təsir dairəsi bəzən əhəmiyyətini itirir.

Narkomanlıq  geniş və planlı problemdir. Yeniyetmələrin bu işə cəlb edilməsi və onların ağır cinayətlərə sövq olunması isə narahatlığın digər tərəfidir.

Bəzən narkotik vasitələrin satışı ilə məşğul olan valideynlər məhz elə narkoman yeniyetmələrdən istifadə etməklə  möhtəkirliyini  həyata keçirir, əvəzində cüzi“haqq ödəməklə” onları ələ alırlar. Ona görə də,  bu bəla ilə mübarizədə hamı iştirak etməlidir.